Odessa: atrakcje i zabytki dawnej perły Morza Czarnego

Nowa Odessa – nowa Ukraina

Miłośnikom kina Odessa kojarzy się natychmiast z jedną z najsłynniejszych filmowych scen: masakrą na monumentalnych schodach w "Pancerniku Potiomkinie" Sergieja Eisensteina, gdy mieszkańcy miasta zbiegają po niemal dwustu stopniach, uciekając przed kulami carskich żołnierzy. Ujęcia z góry, przedstawiające rząd wycelowanych karabinów i schody, po których pędzi tłum, chcąc schronić się w przyportowym kościele, wciąż chwytają za serce. Dziś kościoła już nie ma - zastąpiła go niewyględna szklana bryła salonu samochodowego; kiedy staję u szczytu gigantycznych schodów, widzę nową Ukrainę, gwarną i pełną życia; wokół krąży tłum turystów, fotografujących morze, statki i największy port w kraju. Wprawdzie jego architektura nie rzuca na kolana, ale sam port dobrze obrazuje, jak dynamicznie zmienia się Ukraina w ciągu ostatnich dwóch dekad - to nowoczesny kompleks, w którym cumują jachty z całego świata, niektóre wielkie niczym wodne miasteczka. W nocy pobliskie bulwary pulsują feerią neonów, a główny wieżowiec portu, wysunięty najdalej w stronę morza, tonie w tęczowych światłach, które odwracają uwagę od jego szkaradnej bryły.

Paryska secesja i ciemne zaułki

Schody potiomkinowskie to najważniejszy symbol Odessy, a jednocześnie klucz do historii tego miasta. Powstały na początku XIX wieku i kosztowały niebotyczną sumę ośmiuset tysięcy rubli, a miały symbolizować otwarcie się Odessy na morze. Wprawdzie na schodach nie doszło do rzezi z filmu Eisensteina, ale w trakcie rewolucji rosyjskiej miasto stanęło w ogniu walk, a kordon carskich żołnierzy otaczał je ze wszystkich stron. Zanim jednak krwawa historia przedwojennej i wojennej Rosji zmieniła kulturowy krajobraz miasta, w Odessie prężny ośrodek kulturalny stworzyli Żydzi; ich życie odmalował w opowiadaniach Izaak Babel, tworząc przy okazji najpiękniejszy literacki obraz Odessy. W mieście toczyło się życie tradycyjne jak zwoje Tory: Żydzi prowadzili sklepy kolonialne, w których sprzedawano oliwki z Grecji, marsylską oliwę, malagę z Lizbony i pieprz kajeński, bandyci szmuglowali rum jamajski i jeździli lakierowanymi powozami, na ulicach przesiadywały mamki z niemowlętami przyklejonymi do piersi, staruszki i prostytutki, mężczyźni pili wódkę z emaliowanych imbryków, a kobiety przyrządzały zrazy i koszerny drób. Choć po Żydach pozostało już tylko wspomnienie, Odessa nadal urzeka melancholijnym sznytem wschodniej Europy. Wprawdzie miasto szczyci się secesyjnymi kamienicami na wzór paryski, a wszechobecne skwery i zieleńce nadają mu klimat rodem z Madrytu, ale zapuszczając się w zaułki, można odnieść wrażenie, że czas krąży tu po swych bocznych odnogach, daleko od tego, co kojarzymy z zachodnią Europą. Obok odnowionych budowli, pokaźnych i sytych ozdobami jak wiedeńskie ciastka z kremem, nie brakuje równie pięknych, choć nieco nadgryzionych zębem czasu kamieniczek, z których tynk malowniczo odpada płatami, odsłaniając prawdziwą tkankę miasta. Wystarczy zejść w bok z głównych, zadbanych bulwarów i zanurkować w boczne ulice, by zobaczyć monumentalne okucia starych bram, prowadzących do ukwieconych podwórek, gdzie życie wylewa się z domów na ulice, a na drewnianych ławkach grzeją się staruszkowie i ich koty.

Szlak nadmorskich atrakcji Odessy

Kto woli spacer tradycyjną turystyczną trasą, powinien zacząć od głównego deptaku Odessy, ulicy Deribasowskiej, od rana tętniącej życiem, pełnej kawiarni, knajp i straganów; można tam posłuchać jegomościa w kapeluszu, wygrywającego na organkach przeboje The Beatles przy akompaniamencie psa w kubraku, albo kupić od babuszki rum z kolą, sprzedawany w plastikowych butelkach. Równie wesoło jest w parku Gorsad, gdzie roi się od sprzedawców ludowych pamiątek, babinek w kolorowych strojach, małpek na łańcuchu i wszelkiej maści muzykantów. Tych, którzy mają ochotę na jeszcze więcej egzotyki, zachwyci centrum handlowe Priwoz - targ, który ma w sobie urok Wielkiego Bazaru w Stambule; można tu kupić mydło i powidło, od egzotycznych przypraw po całkiem dobre koła do roweru.

Odessa wielokulturowa

Miasto przytula wszystkich - i Ukraińców,i Tatarów, i Rosjan, i Romów. Przez stulecia Odessa przechodziła z rąk do rąk: najpierw była kolonią grecką, potem na jej miejscu powstała słowiańska osada Kaczuba, by w XV wieku stać się częścią Rusi Kijowskiej, dostać się pod panowanie tureckie i po wydarciu Turkom, za rządów Katarzyny II, przekształcić się w główny ośrodek handlowy nad Morzem Czarnym. Odessę budowali architekci i rzemieślnicy z Włoch, Francji, Grecji i Wielkiej Brytanii, a wielokulturowość miasta dobrze oddają nazwy: plac Grecki, ulica Polska czy bulwar Francuski. Na piaszczystych miejskich plażach wylegują się przedstawiciele wszystkich narodowości; multikulturalizm panuje także wśród szukających tu szczęścia złodziejaszków i drobnych oszustów. Wytworna i bogata, ale też malowniczo zaniedbana, Odessa ma w sobie urok wschodnich rubieży, elegancję Zachodu i dynamikę portowego kotła, w którym mieszają się kultury. Widać, że Odessa nabiera nowoczesnego szlifu za niemałe pieniądze. Urok jej pozostaje jednak niezmienny. Wciąż jest równie piękna i tajemnicza, jak na kartach Bablowskich opowieści.